τερατολογία

Η τ. έχει ως αντικείμενο τη μελέτη όλων των εξαιρετικών οργανικών διατάξεων, με τις οποίες κάποιο άτομο διακρίνεται από το πλήθος των ατόμων του ίδιου αυτού είδους. Οι εξαιρετικές αυτές διατάξεις είναι ανωμαλίες ή τερατομορφίες. Ανωμαλία ονομάζεται κάθε σπουδαία ανατομική λεπτομέρεια στη διάπλαση του οργανισμού. Τερατομορφία είναι πολύ σοβαρή ανωμαλία, η οποία κάνει δύσκολη ή ακατόρθωτη την εκπλήρωση μιας ή περισσότερων λειτουργιών, ή παράγει στους οργανισμούς, που προσβλήθηκαν από αυτήν, διάπλαση ή διαμόρφωση τελείως διαφορετική από εκείνη των άλλων ατόμων του ίδιου γένους. Συνεπώς τα τέρατα είναι όντα ή άτομα, τα οποία φέρουν σοβαρή δυσμορφία και διακρίνονται σε 3 περιόδους από ιστορική άποψη ή αντίληψη: τη μυθική, τη φιλοσοφική και την επιστημονική ή πειραματική περίοδο. Στην αρχαιότητα και στον Mεσαίωνα η φαντασία των πρωτογενών φυλών έβλεπε στην εμφάνιση των τεράτων την εκδήλωση των θείων δυνάμεων. Tα τέρατα και σημεία ήταν προάγγελοι της θείας οργής και μεγάλων συμφορών. Γι’ αυτό και στη Σπάρτη, καθώς και στη Ρώμη, τα θυσίαζαν αμέσως μετά τη γέννησή τους και λιθοβολούσαν τη μητέρα. Μερικοί σκεπτικιστές αντιτάχθηκαν κατά των δεισιδαιμονιών αυτών. Ο Αριστοτέλης, ο Πλίνιος και ο Κικέρωνας προσπάθησαν vα αποδώσουν τις τερατογονίες σε φυσικά φαινόμενα, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Οι δοξασίες περί της επέμβασης του θείου διατηρήθηκαν μέχρι τον Mεσαίωνα και άλλαξε μόνο η ονομασία της θεότητας. Ο σατανάς αντικατέστησε τους θεούς του Ολύμπου. Η λαϊκή δοξασία, η οποία αποδίδει τη γέννηση των τεράτων σε σαρκική επαφή μεταξύ ανθρώπων και δαιμόνων, έχει την αρχή της στη Βίβλο: στο βιβλίο του Ενώχ αναφέρεται, ότι η συνοίκηση των αγγέλων με τις θυγατέρες των ανθρώπων είχε ως αποτέλεσμα τη γένεση των γιγάντων. Στη Βίβλο επίσης βρίσκουμε, ότι επισκέφθηκαν τον Αδάμ οι διαβόλισσες και γέννησαν τις λάμιες, τις μορμώνες και τα μυθικά φάσματα. Τόση ήταν η βεβαιότητα για τις δοξασίες αυτές, ώστε το παρισινό πανεπιστήμιο το 1318, θέσπισε ότι η ενέργεια των δαιμονισσών πρέπει να θεωρείται ως αδιάψευστη. Μόλις στις αρχές του 17ου αι. οι δεισιδαίμονες αυτές δοξασίες καταργήθηκαν και η γέννηση των τεράτων θεωρήθηκε ως φυσικό φαινόμενο, που σχετιζόταν με την εμβρυϊκή ανάπτυξη. Πρώτος, ο Αροματάρι, το 1625, καθόρισε τη θεωρία της προΰπαρξης των γονιδίων ή τη συγγένεια και ακολούθησαν άλλες θεωρίες, οι οποίες διέβλεπαν παντού την ύπαρξη του ωάριου, αλλά ταυτόχρονα και τις ανωμαλίες σπερμάτων ή γονιδίων. Το 1751 ο Χάλερ εγκαινίασε την επιστημονική περίοδο και ο Βολφ το 1759, με τη θεωρία της επιγένεσης, καθόρισε την τ. αδιάσπαστα συνδεδεμένη με την εμβρυολογία. Επίσης εξωτερικοί παράγοντες, μηχανικοί, φυσικοί και χημικοί, είναι δυνατόν να επιδράσουν στην ανάπτυξη της τερατογονίας, περιορίζοντας ή αλλοιώνοντας την κανονική εμβρυογενική διάπλαση. Η κληρονομικότητα συμβάλλει ως προς την παραμορφωτική ανάπτυξη των άκρων. Οι διάφορες τοξικές δηλητηριάσεις, η οινοπνευματίαση και ιδιαίτερα η σύφιλη, θεωρούνται αίτια εμβρυϊκής παραμόρφωσης, καθώς επίσης και οι φρενικές διαταραχές. Ο Ιπποκράτης παραδεχόταν την επίδραση εξωτερικών τραυματισμών στην κοιλιά, αλλά και αυτή η εξωμήτρια κύηση είναι αιτία τερατογενέσεων. Οι τερατοπλασίες ή τερατογονίες διαιρούνται σε 2 κατηγορίες: τα μονομερή τέρατα, στα οποία αναγνωρίζονται μόνο τα όργανα, τέλεια ή ατελή, ενός μόνον ατόμου, και τα διπλά τέρατα στα οποία βρίσκονται τα στοιχεία, τέλεια ή ατελή δυο ατόμων. Δυνατόν να υπάρξουν και τριπλά τέρατα.

* * *

η, ΝΜΑ

αφήγηση ή περιγραφή παράδοξων, αλλόκοτων πραγμάτων, παραδοξολογία (α. «λέει συνεχώς τερατολογίες» β. «τὰς τῶν παλαιῶν σοφιστῶν τερατολογίας ἀγαπώντας φιλοσοφεῑν φασιν», Ισοκρ.)

νεοελλ.

1. βιολ. κλάδος τής αναπτυξιακής βιολογίας ο οποίος ασχολείται με τη μελέτη τών αιτίων, την ανάπτυξη, την περιγραφή και την ταξινόμηση τών εγγενών διαμαρτιών διάπλασης στα φυτά, στα ζώα και στον άνθρωπο καθώς και με την πειραματική παραγωγή τους

2. πραγματεία σχετική με τα τέρατα

3. χονδροειδής ψευδολογία

αρχ.

περιγραφή τεράτων, θεϊκών σημείων δηλωτικών τού μέλλοντος («τὰ χάρεια τῶν κρεῶν σὺν τερατολογίᾳ ἄγουσα», Φιλόστρ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. < τερατολόγος. Η λ. ως επιστημον. όρος της Νέας Ελληνικής είναι αντιδάνεια, πρβλ. αγγλ. teratology].